Απόσπασμα συνέντευξης του γάλλου φιλοσόφου Ρενέ Σερέρ (René Schérer) στον Γεράσιμο Κακολύρη. (Πηγή: «Ενθέματα»)

Πώς αντιλαμβάνεστε τη σχέση ουτοπίας και φιλοξενίας;

Για να είμαι σύντομος, θα έλεγα, μιλώντας απλά και άμεσα, απευθυνόμενος στους σύγχρονούς μου, ότι το μεγάλο θέμα ή πρόβλημα του καιρού μας είναι, πριν απ’ όλα, να θέσουμε τέλος στις ένοπλες συγκρούσεις, οι οποίες οφείλονται στην άρνηση του άλλου ανθρώπου. Στην απόρριψη των άλλων, στην άρνηση να αποδεχτούμε, να υποδεχτούμε ξένα πρόσωπα ή ιδέες, ξένα ήθη, μόνο και μόνο επειδή είναι διαφορετικά.  Εάν η ουτοπία συνίσταται στην παρουσίαση και ενεργοποίηση του επιθυμητού, εκείνου που επιβάλλεται χωρίς να είναι ακόμη πραγματοποιημένο, η ουτοπία μας, η ουσιώδης αλλά, ως τώρα, ουτοπική διεκδίκησή μας είναι, επομένως, η υποδοχή του άλλου, του «άλλου ανθρώπου», δηλαδή μια καθολική φιλοξενία. Αυτό βρίσκεται ακριβώς στον πυρήνα της ουτοπίας του Φουριέ.

Στα γραπτά σας για τη φιλοξενία αναφέρεστε στην ανάγκη μετατόπισης  της σκέψης από το ερώτημα «πώς να καταστήσουμε εφικτή την αποδοχή του ξένου εντός της καλύτερης κοινωνίας» στο ερώτημα «πώς να σκεφτούμε μια καλύτερη  κοινωνία γύρω από τον ξένο, την αποδοχή του ξένου». Κάτι τέτοιο προϋποθέτει τη μετατόπιση προτεραιότητας από το «εγώ» στον Άλλο, κάτι που θυμίζει σημαντικά την ηθική σκέψη του Εμμανουήλ Λεβινάς. Πώς δικαιολογείται, κατά τη γνώμη σας, φιλοσοφικά αυτή η αλλαγή οπτικής; Από τι επιβάλλεται;

Πρόκειται για μια αλλαγή οπτικής σε σχέση με τη σκέψη της κλασικής Ουτοπίας.  Εκείνη κατασκεύασε πριν απ’ όλα ένα μοντέλο ικανοποιητικό για μια κλειστή κοινωνία. Και το πρόβλημα ήταν η αποδοχή  (ή όχι) του ξένου, του οποίου η παρείσδυση ενείχε τον κίνδυνο της αναστάτωσης, της διαφθοράς. Στη νέα προοπτική, που είναι εκείνη του Φουριέ, η ουτοπία κατασκευάζεται γύρω από την καθολική φιλοξενία ή, εάν θέλετε, του ξένου, του άλλου, του «άλλου ανθρώπου» ή της «δομής-άλλος». Το σημείο εκκίνησης δεν είναι πλέον «το ίδιο», αλλά το «το άλλο», το διαφορετικό, το ετερόκλητο, η πολλαπλότητα. Το άλλο έχει προτεραιότητα σε σχέση με το ίδιο, γιατί κι εγώ ο ίδιος είμαι «άλλος», άλλος σε σχέση με τον άλλο, άλλος ακόμη κι ως «εγώ». «Εγώ είμαι ένας άλλος». Σε σχέση με εμένα, όπως και σε σχέση με τον «άλλον άνθρωπο». Μπορούμε βέβαια να αναφερθούμε εν προκειμένω στον Λεβινάς, που τόνισε αυτή την προτεραιότητα, αλλά, επίσης, και στον Φουριέ, για τον οποίο το σημείο έλξης δεν είναι ποτέ το «εγώ», αλλά η ομάδα· για τον οποίο το άτομο είναι πάντα μέλος μιας ομάδας, «ομαδικό ον».

Όσο για την ουτοπία, στις σχέσεις της με τη φιλοξενία, αποτελεί οπωσδήποτε μια «κοπερνίκεια επανάσταση». Αυτή είναι η απάντησή μου, σε πρώτο επίπεδο. Επιπροσθέτως, η «δομή άλλος» απαντά επίσης στον Ντελέζ, όπου ο «άλλος» γίνεται αντιληπτός ως το άνοιγμα προς ένα πιθανό κόσμο. Αυτό το άνοιγμα στον «άλλον» και τον κόσμο αποτελεί επίσης κεντρικό ζήτημα στον αμερικάνικο υπερβατολογισμό, στους Έμερσον (Emmerson), Θορώ (Thoreau), Γουίτμαν (Whitman), κ.ά.