«Για να κερδίζεις λεφτά χρειάζεται ταλέντο, αλλά για να τα ξοδεύεις, χρειάζεται κουλτούρα». «Ο μυθιστοριογράφος σού δίνει να δεις από την κλειδαρότρυπα αυτά που δεν μπορείς να δεις διαφορετικά». «Οι καλοί συγγραφείς είναι μονότονοι σαν τους καλούς συνθέτες. Προσπαθούν να τελειοποιηθούν στο ένα και μοναδικό θέμα, για το οποίο έχουν γεννηθεί να κατανοήσουν».
Του Βασίλη Καλαμαρά από τηv «Ελευθεροτυπία»: «
Οι παραπάνω αποφθεγματικές σκέψεις διαβάζονται σαν «χαϊκού» ως προς τη σύλληψή τους και την πρόσληψή τους. Παραγωγός τους, ο Ιταλός συγγραφέας Αλμπέρτο Μοράβια (1907-1990), ο οποίος εξήγαγε την ιταλική Λογοτεχνία από τα σύνορά της και την έκανε παγκόσμια. Δεν κατατάσσεται σε κανένα μεταπολεμικό λογοτεχνικό κίνημα και σε καμία σχολή. Κάποτε υπήρξε και εμπορικός συγγραφέας, αφού μίλησε πρωίμως και ανοιχτά, στις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες, για την κοινωνική αλλοτρίωση, το ξερό σεξ χωρίς συναίσθημα, την αδυναμία του άντρα να κοιταχτεί στον καθρέφτη της αυτολύπησής του, την απομόνωση στη μεγαλούπολη. Σχεδόν όλα τα βιβλία του «λιμνάζουν» στην πρωτεύουσα Ρώμη, όπου η ηθική της μικροαστικής επιβίωσης έχει εγκαθιδρυθεί στο κολοσσαίο της θεαματικής ανόδου, με οποιοδήποτε τίμημα.
Ο Αλμπέρτο Μοράβια επιβίωσε λογοτεχνικά, γιατί είχε όλα τα χαρακτηριστικά του συγγραφέα με σίγμα κεφαλαίο: πρωτογενής, πρωτότυπος, ανατόμος της ανθρώπινης ψυχής, αποδομητής της ανόδου του φασισμού, sui generis αντικομφορμιστής, προτού γράψει το αξεπέραστο έργο του «Ο κομφορμιστής» (πρωτότυπος τίτλος: «Il conformista»), που γυρίστηκε σε ταινία, το 1970, σε σκηνοθεσία Μπερνάρντο Μπερτολούτσι. Πρωταγωνιστούσαν οι Ζαν-Λουί Τρεντινιάν, Στεφανία Σαντρέλι, Ντομινίκ Σαντά και Πιερ Κλεμαντί. Πρωτοκυκλοφόρησε από τον εκδοτικό οίκο «Bompiani», το 1951, πριν ακριβώς από εξήντα χρόνια.
Μεγάλο μέρος του έργου φορμάρεται πάνω στην ιστορία ενός γαμήλιου ταξιδιού, στο Παρίσι, που μόνο τέτοιο δεν είναι. Υποβλητικό, παίρνοντας ίσες και αιρετικές αποστάσεις από τους «κακούς» φασίστες και τους «καλούς» κομμουνιστές, παρουσιάζει, χωρίς να καταγγέλλει, τη μεταμόρφωση ενός μικροαστού μέχρι το στάδιο της υποταγής του στο φασιστικό σύστημα και στο παρακράτος του. Η διάπραξη του διπλού φόνου, του κομμουνιστή καθηγητή και της αμφισεξουαλικής συμβίας του, διαταράσσει τη λογική του μαύρου-άσπρου. Ο συγγραφέας τραβάει το χαλί κάτω από τα πόδια του κεντρικού ήρωά του Μαρτσέλο, σχολιάζοντας τη δράση του και ο φοβισμένος μικροαστός, μέσα στην αφήγηση, υποσκάπτει τον ρόλο που επέλεξε να παίξει και τελικώς δεν δικαιώνεται.
Πίσω από τη συγγραφή του «Κομφορμιστή», ως αφορμή και ως μυθοπλασία, μας κλείνει το μάτι το αυτοβιογραφικό υλικό του Αλμπέρτο Μοράβια. Η αφετηρία του έχει σημείο εκκίνησης μία υπόθεση της οικογένειας Μοράβια, που συγκλόνισε, όμως, και ολόκληρο το αντιφασιστικό πανευρωπαϊκό κίνημα, στα τέλη της δεκαετίας του ,30. Τα εξαδέλφια -από την αδελφή τού πατέρα του, Αμέλια- τού Αλμπέρτο Μοράβια, Κάρλο (1899-1937) και Νέλο Ροσέλι (1900-1937), πιονέροι του ιταλικού αντιφασιστικού αγώνα, δολοφονήθηκαν από τη γαλλική φασιστική ομάδα «Cagoule» (που σημαίνει κουκούλα), στο γαλλικό θέρετρο Μπανιόλ ντε λ’ Ορν. Εικάζεται ότι την εντολή την έδωσε ο ίδιος ο Μουσολίνι.
Ο Αλμπέρτο Μοράβια, ήδη γνωστός και αναγνωρίσιμος, από το πρώτο του μυθιστόρημα «Οι αδιάφοροι» (1929) αναγνωρίζει ότι οι αντιφασιστικές τους πράξεις, παρά τις αρχικές του αντιρρήσεις, έδωσαν μία ηχηρή απάντηση στο φασιστικό καθεστώς. Τα ξαδέλφια του είχαν αποδράσει από το νησί Λίπαρι, όπου είχαν εξοριστεί, και είχαν καταφύγει στο Παρίσι. Εκεί ίδρυσαν την αντιφασιστική οργάνωση «Δικαιοσύνη και Ελευθερία» και πήραν μέρος στον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο».
Δείτε και την αναλυτική παρουσίαση του Φιλίππου Φίλιππου στο σημερινό «Βήμα».
Και σκηνές από την κινηματογραφική μεταφορά του μυθιστορήματος:
