«Φως που πατεί χαρούμενο τον Άδη και το Χάρο»

«Ανάστα ο Κύριος». Η Ανάσταση του Χριστού δεν έπαψε να τροφοδοτεί διαχρονικά με τους ποιητικούς συμβολισμούς που δημιούργησε την τέχνη και την ποίηση. Κι αυτό γιατί η εκ νέου νοηματοδότηση της ζωής και η απαλλαγή από το φόβο του θανάτου, ανανεώνει την ανθρώπινη φύση η οποία, επειδή έρχεται αντιμέτωπη με την αλήθεια, αποκτά τη δύναμη για νέα ζωή και την αισιοδοξία για να υπερβεί τις αδυναμίες της. Ο αναστημένος  Χριστός είναι και ο αναστημένος άνθρωπος που ξεφεύγει από τα δεσμά της πραγματικής ή της συμβολικής φθοράς για να δημιουργήσει τον κόσμο του φωτός και της αλήθειας. Η τοιχογραφία της Αναστάσεως από τη «Μονή της Χώρας», αποδίδει με ξεχωριστή παραστατικότητα τους παραπάνω συμβολισμούς.

Ο Σολωμός εμπνεόμενος από την ηθική και πνευματική δύναμη του μηνύματος της Ανάστασης γράφει: «Φως που πατεί χαρούμενο τον Άδη και το Χάρο» συνδέοντάς το με τον ανθρώπινο αγώνα, τον ηρωισμό και την ηθική δύναμη που ο άνθρωπος ως ύπαρξη μπορεί να αναπτύξει συμμετέχοντας συνειδητά στην παραγωγή και ανάδειξη του «φωτός», όπως του δίδαξε ο Θεός του. Διαβάζουμε και μια άλλη άναλυση, σημειολογικής υφής, για το στίχο: «Ισχυρότερη από τις παραπάνω εμφανίζεται μια άλλη διακειμενική αναφορά του σολωμικού στίχου, που στηρίζεται στη συνταγματική σχέση τριών όρων: Φως – (που) πατεί – τον Άδη. Ο συνδυασμός αυτός ανακαλεί ευδιάκριτα το σχήμα του αναστάσιμου ψαλμού «Χριστός ανέστη εκ νεκρών θανάτω θάνατον πατήσας». Εδώ έχομε μια ευρύτερη, όρο προς όρο, αντιστοιχία: (αναστημένος) Χριστός = Φως, πατήσας = που πατεί (πλάγια εκφορά και στις δύο περιπτώσεις), θάνατον = τον Άδη. Αντιστοιχία που εισάγει έναν τρίτο ποιητικό κώδικα, της εκκλησιαστικής ποίησης αυτή τη φορά, που τροφοδοτείται από το μεταφυσικό μύθο του θανάτου και της ανάστασης του Χριστού και τη σχετική συμβολική του θρησκευτικού δόγματος. Ο Χριστός με τη σταυρική θυσία και την ανάσταση δίνει ένα μήνυμα σωτηρίας και αιώνιας ζωής, που καταργεί το κράτος του θανάτου. Ο κώδικας αυτός διευρύνει τις σημασιακές διαστάσεις του σολωμικού στίχου. Αρχίζοντας από τα επιμέρους, παρατηρούμε πώς η λειτουργία πατεί διευκρινίζεται πληρέστερα από την αντιστοιχία προς το πατήσας (καταπατήσας) ως λειτουργία κατανίκησης του αντίμαχου, ενισχύοντας, ως προς αυτό, το αφηγηματικό σχήμα της ηρωικής αναμέτρησης. Αφετέρου, η αντιστοιχία του Υποκειμένου προς το Χριστό προσανατολίζει τον αναγνώστη -σε συμφωνία με τον ανθρωπομορφισμό που επισημάναμε- να δει στο σημείο «φως» τη (μεταφορική) σημασιοδότηση ενός ανθρώπινου υποκειμένου με το κατηγόρημα δικαίωση. Και σ’ αυτό συνηγορεί αποφασιστικά το «θανάτω θάνατον πατήσας» που μεταφέρει στο κείμενό μας την ανάλογη σημασιακή διάσταση: του ήρωα που με το θάνατό του κατανικά το θάνατο. Διάσταση που συμφωνεί και με την εκδοχή του λαϊκού μύθου στο δημοτικό τραγούδι, όπου η νίκη του ήρωα πάνω στο Χάρο πραγματοποιείται στο ηθικό επίπεδο, κατά το σχήμα: νίκη του Χάρου (με δόλο) = ηθική ήττα / γενναία πτώση του ήρωα = ηθικός θρίαμβος. (πηγή: Καψωμένος Ερατοσθένης. 1992. «καλήναι η μαύρη πέτρα σου’» ερμηνευτικά κλειδιά στο Σολωμό. Αθήνα. Εστία).

Share This: